Bằng iệc xây dựng tình huống truyện bất ngờ gay cấn cùng nghệ thuật xây dựng tâm lí nhân vật tinh tế trong văn bản 'Làng' nhà văn Kim Lân đã diễn tả chân thực, sinh động và sâu sắc diễn biến tâm lí của nhân vật ông Hai khi nghe tin làng chợ Dầu việt gian theo giặc đến khi nghe tin cải chính.

Ông Hai vẫn là một người nông dân rất yêu làng và luôn luôn tự hào về quê hương đất nước của mình vậy mà ông đột ngột nghe tin làng ông việt gian theo giặc từ lớp người mới lên tản cư, cái tin ấy như sát đánh ngang tai ông như một gáo nước lạnh dội thẳng vào lòng tự trọng của ông, Ông rất bàng hoàng đau đớn 'cổ họng nghẹn đắng lại da mặt tê tái , ông lão lặng đi tưởng như không thở được'.

Một lúc sau ông trấn tĩnh tinh thần lại vẫn không thể tin được hỏi lai mà giọng lạc hẳn đi 'liệu có thật không hở bác? hay chỉ là ...' nhưng những người mới tản cư kể rành rọt quá ông không thể không tin ông đau đớn xót xa, tủi hổ đánh trống lảng rồi bỏ về, trên đường về ông cứ cúi gằm mặt xuống mà đi.

Khi về đến nhà ông nằm vật ra giường, ẫn đau đớn xót xa. Cái tin dữ ấy cứ xâm chiếm, ám ảnh day dứt trong lòng ông rồi có biết bao nhiêu câu hỏi cứ bủa vây lấy ông: 'chúng nó là trẻ con làng Việt gian đấy ư, chúng nó cũng bị người ta giẻ giúm hắt hủi đấy ư?' nước mắt ông cứ giàn ra, nhìn lũ con tủi thân khóc.

Mấy hôm sau ông không dám ra khỏi nhà vì đau xót tủi hổ 'một đám người xúm lại ông cũng để ý, dăm ba tiếng nói cười xa xa ông cũng chột dạ' vẫn cái tâm trạng đâu đớn tủi nhục hơn, ông bèn tâm sự với đứa con trai để phần nào ơi đi nỗi buồn và bảy tỏ tấm lòng với quyê hương đất nước với kháng chiến với cụ Hồ.

Ông đau đớn tuyệt vọng bế tức rồi đưa ra quyết định ' làng thân yêu thiệt nhưng làng theo Tây mất rồi thì phải thù' khi ông tuyệt vọng đau đớn bế tắc nhất cũng là lúc ông nghe tin lạng chợ Dầu theo giặc được cải chính. Ông rất vui mừng ' cái mặt buồn thiu mọi ngày bỗng vui tưới rạng rỡ hẳn lên' ông lại tự hào về làng mình có tinh thần kháng chiến. Ông đi khoe khắp nơi 'Tây nó đốt nhà tôi rồi ông ạ, đốt nhẵm' Buổi tối hôm đó hào trong niềm ui hân hoan. 

Lời dẫn trực tiếp 'chúng nó là trẻ con ... ư?'